EYT’den emekli olacak çalışanların ortak gündemi: BES ve OKS

Milyonlarca kişinin merakla beklediği Emeklilikte Yaşa Takılanlar (EYT) yasası, iş dünyasının gündeminde ön sıralarda yer alıyor. Ülke gündemini sıkça meşgul eden ve 8 Eylül 1999'dan önce sigortalı olanların emeklilik şartlarının değişmesiyle ortaya çıkan Emeklilikte Yaşa Takılanlar (EYT) konusunun yakında çözüme kavuşturulması bekleniyor. EYT kanunu ile emekli olanlar ise BES tarafındaki birikimlerinin ve emekliliklerinin ne olacağını merak ediyor. Sektörden edinilen bilgilere göre; EYT’den emekli olmak BES tarafındaki işleyişi değiştirmeyecek

EYT sorunu 1999 yılında yürürlükte olan Sosyal Sigortalar Kanununda yapılan değişiklikle ortaya çıktı. Kanun değişikliğiyle 8 Eylül 1999'dan önce sigortalı olanların emekliliği hak etme koşulları değişti. Bu tarihten sonra emekliliğe hak kazanmak için sigortalılık süresi ve prim gün sayısının yanında yaş şartı da geldi. Değişiklikten önce, emekli olabilmek için sigortalılık süresi ve prim gün sayısındaki koşulların karşılanması yeterliydi. Değişiklik öncesinde kadınlarda 20; erkeklerde ise 25 yıl sigortalılık süresi ve 5000 gün prim şartını yerine getirenler emekli olabiliyordu.

1 Ekim 2008'de yürürlüğe giren yeni kanun ile emeklilik yaşı kademeli olarak yükseltilirken, prim ödeme gün sayısı işçilerde (SSK) 7200, esnaf ve çiftçilerde (Bağ-Kur) ise 9000'e çıkartıldı. Emeklilikte yaşa takılanlar, emeklilik koşullarında 1999'da yapılan değişikliğin geçmişe dönük uygulanmasına son verilmesini istiyor. Yani yaş şartı aranmadan, sigortalılık süresi ve prim günü koşullarını sağlayıp emekli olmayı talep ediyor. EYT düzenlemesinin 2023 yılının ilk ayları itibarıyla yasalaşarak hayata geçmesi bekleniyor. Düzenlemenin yürürlüğe girmesiyle ilk etapta 2 milyon 250 bin kişi emeklilik hakkına kavuşacak.  Bu kişiler içerisinde BES sahibi olanlarınsa merak ettiği konu, hayata geçecek emekliliğin özel emeklilik hesaplarına etki edip etmeyeceği.

Otomatik Katılım Sistemi, 2017 yılında devreye girdi. Bu kapsamda çalışanların maaşlarından yüzde 3 kesilerek BES’e aktarılıyor, devlet de çalışanlara yüzde 30 katkı yapıyor. Aylık yüzde 30 katkının dışında ayrıca sisteme ilk girenlere devlet bir kereye mahsus olmak üzere bin TL ilave katkı yapıyor. Emeklilik Gözetim Merkezi 25 Ocak tarihli verilere göre 6,723 milyon kişi OKS kapsamında. EYT’den emekli olacak 2 milyonun bir kısmı bireysel emeklilik sisteminde olanlar. 2024’ün eylül ayına kadar da EYT’li olanların tamamı düzenlemeden yararlanıp, emekli olacak ki, bu sayı da yaklaşık 5 milyonun üzerinde. Bunların bir kısmı OKS kapsamında. Bu kişiler, iş yerleri ile ilişkileri kesilince BES ve OKS tarafından da emekli olup olmayacakları konusunu merak ediyor.

Emeklilik gerçekleşse de BES sözleşmeleri sürüyor

Sektörden alınan bilgilere göre, EYT kapsamında emekli olan kişiler BES tarafından da emekli olmayacak. 10 yıl sistemde kalma ve 56 yaşını doldurma şartı devam ediyor. EYT’den emekli olup, çalışmaya devam etmeyeceklerin önünde iki seçenek mevcut. Birincisi, emekli olunacak tarihe kadarki birikimleri ve birikimlere sağlanan getirilerin tamamını alıp, BES’ten ayrılmak. Çalışan, istediği zaman kendi birikimlerini alıp sistemden çıkabilir, ancak otomatik BES’te devletin yatırdığı katkıları alabilmenin sınırları var. Sistemde en az 3 yıl kalanlar devlet katkısının yüzde 15’ini, 6 yıl kalanlar yüzde 35’ini alabiliyor. Sistemde en az 10 yıl kalanlar ise devlet katkısının yüzde 60’ını hakkediyor. 56 yaşını dolduranlar devlet katkısının tamamını alıp otomatik BES’ten emekli olabiliyor. 

İkinci seçenek ise BES’e devam etmek. BES sözleşmesi kişinin kendi adına olduğu için katkı payı ödeyerek, 56 yaşına kadar sözleşmeye devam etmek mümkün. Bu durumda kişinin, en düşük asgari ücretin yüzde 3’ü oranında katkı payı ödemesi yeterli. EYT’den emekli olup da çalışmaya devam edecek kişiler içinse sorun yok. Çalışmaya devam edeceği aynı şirkette otomatik BES’ine devam edebileceği gibi işyeri değiştirmesi durumunda yeni işyerindeki BES hesabına hakları ile katılabilir.

Araştırmalar EYT için ne diyor?

Kariyer.net, yakın zamanda gerçekleştirdiği araştırma ile EYT yasasının çalışma hayatındaki etkilerini ortaya koyuyor. Yaklaşık 12 bin çalışan ve 589 şirket yöneticisinin katılımıyla Aralık 2022-Ocak 2023 tarihlerinde yapılan araştırma, EYT yasasının ardından emekliliğe hak kazanacak olan çalışanlar ve işverenlerin çoğunlukla birlikte çalışmaya devam etmeyi düşündüğünü gösteriyor.

EYT’lileri istihdam etme konusunda çalışanın ve pozisyonun nitelikleri ön planda

Üretim, Otomotiv, Tekstil, Maden-Metal Sanayi, Sağlık, Hizmet gibi farklı sektörlerden 589 işe alım yöneticisinin katıldığı araştırmaya göre, işletmelerin yaklaşımı şirket büyüklüğüne göre farklılıklar gösteriyor. Çoğunlukla 10-50 çalışandan oluşan küçük işletmelerin yüzde 64’ü, EYT yasası ile emekliliğe hak kazanacak olan çalışanları ile yeni bir iş sözleşmesi yaparak yeniden çalışmayı düşünüyor. Bu oran 51-500 aralığında çalışana sahip orta ve büyük ölçekli şirketlerde yüzde 54 olarak öne çıkıyor. Daha büyük ölçekli şirketlerin ise yüzde 58’i EYT ile emekliliğe hak kazanacak olan çalışanlarını yeniden istihdam etme konusunda çalışanın niteliklerine ve konumuna göre karar vereceğini belirtiyor. Şirketlerin yüzde 47’si, EYT'den faydalanarak emekli olan çalışanların ardından açık kalan pozisyonları dolduracaklarını belirtirken, yüzde 36’sı ise açık kalan pozisyon özelindeki ihtiyaca göre karar verileceğini söylüyor. Şirketlere, EYT ile emekli olmuş bir çalışanı istihdam etme konusundaki görüşleri de sorulan araştırmanın sonuçlarına göre şirketler bu durumda çalışanın ve pozisyonun niteliklerine göre karar verileceğini ifade ediyor.  Bu yaklaşım özellikle büyük işletmelerde yüzde 84 oranıyla dikkat çekiyor.

Çoğunluk EYT sonrası çalışmaya devam edeceğini belirtiyor

Araştırma, EYT yasasından sonra emekliliğe hak kazanacak olan çalışanların çoğunun çalışmaya devam etmeyi düşündüğünü gösteriyor. 42-65 yaş arasında, 1999 öncesi işe giren yaklaşık 12 bin kişinin katıldığı araştırmaya göre katılımcıların yüzde 76’sı EYT’den faydalanacak. Bu grup arasında yüzde 46 ile 45-50 yaş aralığında yoğunluk gözleniyor. EYT’den faydalanacak çalışanların yüzde 73’ü aktif iş hayatında yer alırken, bu katılımcıların yüzde 73’ü ise mevcut iş yerinde çalışmaya devam etmeyi düşündüğünü belirtiyor. Çalışanların mevcut pozisyonlarında ise Satış Danışmanı ve Muhasebe Uzmanı pozisyonları ilk sıralarda yer alıyor.